PROGRAM WYCHOWAWCZY
SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1
IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA
W ŚREMIE
Szkoła Podstawowa Nr 1
im. Mikołaja Kopernika
63-100 Śrem ul. J. Kochanowskiego 2
Program Wychowawczy uzyskał rekomendację Rady Pedagogicznej w dniu: 10 września 2014r.
Rada Rodziców w porozumieniu z Radą Pedagogiczną uchwaliła Program Wychowawczy w dniu: 29 września 2014r.
Wstęp
Program wychowawczy szkoły
określa
NACZELNY CEL WYCHOWANIA:
Wszechstronny rozwój osobowy uczniów – tj. w wymiarach: intelektualnym, psychicznym, fizycznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym |
Wychowanie należy rozpocząć od rozwijania wrażliwości na dobro, od ukazywania atrakcyjności dobra, od jego promocji i reklamy, ponieważ wywierająca olbrzymi wpływ na dzieci i młodzież kultura masowa kojarzy mocne, udane życie z różnymi odmianami zła.
Program Wychowawczy został skonstruowany na podstawie wiedzy z zakresu psychologii rozwoju człowieka oraz następujących dokumentów:
· Statut Szkoły,
· Program rządowy „Bezpieczna i przyjazna szkoła na lata 2014-2016”,
· Ustawa o systemie oświaty.
Szkoła Podstawowa nr 1 jest placówką, do której uczęszcza wielu uczniów wywodzących się ze środowisk niewydolnych wychowawczo, z rodzin wielodzietnych bądź patologicznych, w których występuje problem alkoholowy lub przemoc. Uczniom tym udzielana jest szeroko rozumiana pomoc na terenie szkoły i poza nią, przy współpracy z:
· Ośrodkiem Pomocy Społecznej
· Komendą Powiatową Policji
· Sądem Rodzinnym
· Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną
Realizatorami i uczestnikami Programu są: uczniowie, nauczyciele, rodzice oraz podmioty wspierające.
SZKOŁA |
INTELEKTU
DUCHA
WOLI
CIAŁA
· wzajemnego szacunku, akceptacji i zaufania,
· zaangażowania w naukę, zabawę i pracę,
· chęci do działania,
· kreatywnego myślenia,
· radości i humoru,
· entuzjazmu we własnej aktywności,
· nagród.
Rozdział I. WARTOŚCI WYCHOWAWCZE
Program wychowawczy naszej szkoły stanowi całokształt działań wychowawczych uznawanych i ustanowionych w celu ich przestrzegania przez wszystkich członków społeczności szkoły.
Cel główny – wychowanie i przygotowanie uczniów do pełnego udziału w życiu rodzinnym, społecznym i kulturalnym
PRZEZ
kształtowanie takich wartości, jak:
· wrażliwość (empatia),
· odpowiedzialność,
· wytrwałość,
· samodzielność,
· krytycyzm,
· odwaga,
· prawdomówność,
· dobroć,
· sprawiedliwość,
· przyjaźń i tolerancja,
· otwartość na różne zagadnienia,
· twórcza postawa wobec problemów.
Zmierzamy do tego, aby absolwent naszej szkoły:
· był patriotą, dbał o czystość i piękno języka ojczystego,
· przejawiał szacunek dla innych narodów oraz był otwarty na dialog z przedstawicielami innych kultur i religii,
· był tolerancyjny wobec poglądów innych,
· znał i miał w poszanowaniu prawa człowieka oraz potrafił bronić własnych praw i respektować prawa innych,
· dostrzegał problemy drugiego człowieka, udzielał pomocy innym, gdy zaistnieje potrzeba, miał poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,
· odznaczał się kulturą osobistą,
· cenił życie i zdrowie własne oraz innych, potrafił podejmować działania na rzecz jego ochrony, był przekonany o szkodliwości nałogów,
· rozumiał konieczność ochrony środowiska naturalnego człowieka, a także dostrzegał piękno przyrody ojczystej,
· dążył do oszczędnego i rozumnego gospodarowania własnym i społecznym mieniem,
· doceniał znaczenie nauki i techniki, dla rozwoju cywilizacji, wykazywał zainteresowanie innymi wytworami twórczej działalności człowieka oraz rozumiał potrzebę kształcenia się,
· kształtował w sobie nastawienie na dialog, umiejętność słuchania innych i rozumienia ich poglądów przy jednoczesnym zachowaniu asertywnej postawy wobec otoczenia,
· umiał współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów,
· był wyczulony na cierpienie ludzi i zwierząt, umiał stanąć po stronie słabszych i pokrzywdzonych.
Rozdział II. DIAGNOZA POTRZEB I ZASOBÓW
Wybór celów Programu Wychowawczego został dokonany po dogłębnej analizie problemów wychowawczych występujących w społeczności szkolnej, która wykazała, iż najbardziej palącą potrzebą naszej szkoły jest szeroko zakrojona profilaktyka agresji i przemocy fizycznej oraz psychicznej.
ü Prawdopodobne przyczyny wymienionego problemu to:
· występowanie przemocy w rodzinie,
· modelowanie zachowań agresywnych w najbliższym otoczeniu,
· frustracja ważnych potrzeb (np. akceptacji, bezpieczeństwa, przynależności rodzinnej),
· brak umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz kontrolowania emocji,
· niewydolność wychowawcza rodziców.
ü Działania podejmowane w celu rozwiązania występujących problemów:
· interwencje w środowisku rodzinnym,
· dostarczanie uczniom pozytywnych wzorców zachowań,
· wygaszanie zachowań agresywnych i wzmacnianie nieagresywnych,
· trening kontroli emocji i radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
· wprowadzanie jasnych norm i zasad egzekwowania ich przestrzegania,
· pomoc psychologiczno-pedagogiczna,
ü Zasoby społeczności szkolnej pomocne w likwidacji przyczyn problemów i ich łagodzeniu, korygowaniu skutków oraz zapobieganiu w przyszłości:
· komunikatywność i asertywność wychowawców klas,
· współpraca ze świetlicą szkolną,
· współpraca pedagoga i psychologa szkolnego z nauczycielami,
· oferta zajęć terapeutycznych dla uczniów z trudnościami szkolnymi, zaburzeniami zachowania oraz emocji,
· stała współpraca z rodzicami,
· współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną, Przychodnią Leczenia Uzależnień i Współuzależnień, Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Centrum Wolontariatu, świetlicą socjoterapeutyczną, organizacjami charytatywnymi, Sądem Rodzinnym, kuratorami sądowymi oraz Komendą Powiatową Policji.
Rozdział III. CELE PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO
CEL PRIORYTETOWY:
PROMOWANIE POSTAW PROSPOŁECZNYCH I KREOWANIE POZYTYWNYCH WZORCÓW ZACHOWAŃ JAKO ALTERNATYWY WOBEC ZACHOWAŃ NIEPOŻĄDANYCH
1. Cele ogólne:
· wspomaganie naturalnego rozwoju (zaspokajanie potrzeb, rozwijanie potencjałów i możliwości, budowanie wspierającej relacji nauczyciel-uczeń),
· kształtowanie pozytywnego sposobu myślenia i postaw prospołecznych (kreowanie i wskazywanie wzorców, przekazywanie wartości istotnych z punktu widzenia kultury),
· kształtowanie umiejętności intra- i interpersonalnych umożliwiających radzenie sobie ze stresem i emocjami oraz utrzymywanie pozytywnych relacji z innymi,
· profilaktyka zachowań ryzykownych (diagnozowanie zagrożeń, wyposażanie uczniów w wiedzę i umiejętności pomagające w radzeniu sobie z tymi zagrożeniami, proponowanie alternatywnych sposobów funkcjonowania, ochrona przed bezpośrednimi niebezpieczeństwami),
· korekcja deficytów i urazów powstałych w toku wcześniejszego wychowania (diagnoza deficytów, stwarzanie sytuacji wychowawczych w taki sposób, by uczeń mógł zdobywać nowe, konstruktywne doświadczenia),
· dbałość o bezpieczeństwo, zdrowie psychiczne i fizyczne uczniów poprzez wykorzystanie monitoringu wizyjnego.
2. Cele szczegółowe:
1. Przygotowanie dzieci z grupy przedszkolnej do nauki w szkole.
2. Zapewnienie nauki poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem.
3. Umożliwianie poznawania wymaganych pojęć i zdobywania rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym, co najmniej kontynuację na następnym etapie kształcenia.
4. Ukazywanie drogi do rozumienia, a nie tylko do pamięciowego opanowania przekazywanych treści.
5. Rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności, myślenia analitycznego i syntetycznego.
6. Traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie.
7. Upowszechnianie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego.
8. Umożliwianie poznania dziedzictwa kulturowego postrzeganego w perspektywie kultury europejskiej.
9. Kształtowanie umiejętności wykorzystywania zdobytej wiedzy zgodnie z warunkami współczesnego świata.
10. Organizowanie w ramach planu zajęć szkolnych nauki religii dla uczniów (na życzenie rodziców). Szczegółowe warunki, sposób nauczania i kryteria oceniania określają odrębne przepisy.
11. Udzielanie pomocy psychologicznej i pedagogicznej przy współpracy pedagoga, psychologa szkolnego i Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
12. Rozwijanie zainteresowań uczniów.
13. Zapewnianie możliwości realizacji nauczania indywidualnego na podstawie orzeczenia Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
3. Zasady wykorzystania zapisów monitoringu:
1. System monitoringu wizyjnego Szkoły Podstawowej nr 1 w Śremie ma na celu zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, zachowania zdrowia wśród uczniów.
2. System monitoringu wizyjnego Szkoły Podstawowej nr 1 w Śremie ma służyć podejmowaniu działań interwencyjnych, a także do wykorzystania wybranych materiałów do prezentowania dobrej praktyki zachowania uczniów.
3. Zapis w systemie monitoringu może być wykorzystany do ponoszenia konsekwencji przewidzianych w Statucie Szkoły.
4. W sytuacji pobicia, stosowania przemocy, kradzieży, uszkodzenia mienia, itp. zapis w systemie monitoringu zostanie wykorzystany do podjęcia odpowiednich działań przez Dyrekcję szkoły, wychowawców i nauczycieli, funkcjonariuszy Policji.
5. Wykorzystanie materiałów monitoringu wizyjnego może zostać po poddaniu zabiegom technicznym tak, aby osoby w nich pojawiające były anonimowe, zapis ten nie musi być stosowany w przypadku uzyskania zgody rodziców (prawnych opiekunów) ucznia lub innych osób pojawiających się w w/w materiałach.
4. Treści wychowawcze realizowane w ramach programów nauczania z poszczególnych przedmiotów:
ü z zakresu edukacji prozdrowotnej:
1. Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku.
2. Bezpieczeństwo na drodze podczas gier i zabaw ruchowych; pierwsza pomoc w niektórych urazach.
3. Zabawy ruchowe i rekreacja, organizacja odrabiania lekcji i czasu wolnego; prawidłowa postawa ciała.
4. Rozpoznawanie własnych mocnych i słabych stron, zalet i wad; kształtowanie właściwego stosunku do własnych pozytywnych i negatywnych emocji; radzenie sobie w sytuacjach trudnych i umiejętność szukania pomocy; zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu.
5. Podstawowe zasady i reguły obowiązujące w relacjach międzyludzkich.
ü z zakresu ekologii i ochrony środowiska:
1. Wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, szkole, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego.
2. Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych.
3. Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej – zasady zachowania się w obszarach chronionych.
ü z zakresu czytelnictwa i edukacji medialnej:
1. Proces porozumiewania się, jego składniki i kontekst społeczny.
2. Komunikacja werbalna i niewerbalna; bezpośrednia i medialna.
3. Rodzaje mediów, ich istota i zasady funkcjonowania.
4. Funkcje i charakterystyka komunikatów medialnych, drukowanych, obrazowych, dźwiękowych, audiowizualnych i multimedialnych.
5. Podstawowe elementy języka poszczególnych rodzajów mediów. Rodzaje i gatunki przekazów medialnych.
ü z zakresu wychowania do życia w rodzinie:
1. Podstawowe funkcje rodziny, z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie.
2. Przekaz wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, spędzanie wolnego czasu.
3. Więzi rodzinne, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie, konflikty i ich rozwiązywanie.
4. Różnice i podobieństwa między chłopcami i dziewczętami. Macierzyństwo i ojcostwo. Identyfikacja z własną płcią. Akceptacja i szacunek dla ciała.
5. Prawo człowieka do intymności i ochrona tego prawa, postawy asertywne.
ü z zakresu edukacji regionalnej
1. Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i szkoły.
2. Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu oraz jego podstawowe nazewnictwo, główne symbole regionalne.
3. Język regionu, gwara i nazewnictwo.
4. Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje.
ü z zakresu wychowania patriotycznego i obywatelskiego
1. Godło i hymn państwowy.
2. Lokalne miejsca pamięci narodowej.
3. Sylwetki wielkich Polaków (artystów, uczonych, polityków, żołnierzy).
4. Jednostka i grupa. Życie w grupie (więzi, wartości, role, podejmowanie decyzji, konflikty, negocjacje).
5. Szkolny samorząd uczniowski
6. Prawa i obowiązki człowieka, obywatela, ucznia.
7. Wartości i normy życia społecznego. Kategoria dobra wspólnego. Patriotyzm. Kultura społeczna i polityczna.
Rozdział IV. SYTUACJE WYCHOWAWCZE
Sytuacje wychowawcze mają miejsce codziennie, w czasie całego pobytu dziecka w szkole. Przede wszystkim są to:
1. Fragmenty wszystkich zajęć.
2. Rozmowa z uczniem – wychowawcy, nauczyciela, dyrektora, pedagoga, psychologa.
3. Lekcje wychowawcze o różnorodnej tematyce.
4. Okolicznościowe imprezy klasowe.
5. Wycieczki klasowe i ogólnoszkolne (jedno- i wielodniowe).
6. Udział zaproszonych gości w lekcjach.
7. Wspólne wyjścia do kina, wyjazdy do teatru, na rozmaite imprezy.
8. Rajdy szkolne.
9. Programy profilaktyczne.
10. Udział i współorganizacja akcji charytatywnych i ekologicznych.
11. Udział w uroczystościach szkolnych, olimpiadach przedmiotowych i sportowych, konkursach.
12. Organizacja Szkolnych Rekolekcji Wielkopostnych.
Wszyscy nauczyciele są odpowiedzialni za realizację wartości wychowawczych uznawanych i ustanowionych w szkole.
Szczególna rola przypada nauczycielowi – wychowawcy, który:
1. Programuje i organizuje proces wychowania w zespole klasowym, a w szczególności:
- tworzy warunki do rozwoju uczniów, przygotowania do życia w zespole, rodzinie, społeczeństwie,
- rozwiązuje efektywnie konflikty w klasie, a także między wychowankami a społecznością szkoły,
- przy pomocy atrakcyjnych celów lub projektów, na których skupia aktywność zespołu, przekształca klasę w grupę samowychowania i samorządności.
2. Kształtuje umiejętności pozytywnego i zrównoważonego reagowania w sytuacjach trudnych oraz właściwego sposobu wyrażania ocen i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania zarówno własne, jak i innych osób.
3. Współdziała z nauczycielami uczącymi w klasie (grupie), koordynuje ich działania wychowawcze, organizuje indywidualną opiekę nad uczniami z trudnościami.
4. Ściśle współpracuje z rodzinami wychowanków, z klasową radą rodziców, informuje ich o wynikach i problemach w zakresie kształcenia i wychowania, włącza rodziców w organizacyjne sprawy klasy (grupy).
5. Współdziała z pedagogiem i psychologiem szkolnym oraz innymi podmiotami opiekuńczymi w celu uzyskania wszechstronnej pomocy dla swoich wychowanków i doradztwa dla ich rodziców.
6. Prawidłowo prowadzi dokumentację klasy i każdego ucznia (dziennik, arkusze ocen, świadectwa szkolne).
7. Współdecyduje z samorządem klasy, z rodzicami uczniów o programie i planie działań wychowawczych na rok szkolny lub dłuższe okresy.
8. Ustala oceny z zachowania swoich wychowanków.
9. Ustanawia przy współpracy z klasą i szkolną radą rodziców własne formy nagradzania i motywowania wychowanków.
10. Wnioskuje o rozwiązanie problemów zdrowotnych, psychospołecznych i materialnych swoich wychowanków do specjalistycznych komórek szkoły, służby zdrowia i kierownictwa szkoły.
11. Odpowiada za integrowanie wysiłków nauczycieli i rodziców na rzecz swoich wychowanków będących w trudnej sytuacji szkolnej lub społeczno – wychowawczej.
Rozdział V. OPIEKA WYCHOWAWCZA
1. Opieka wychowawcza sprawowana przez wszystkich nauczycieli wychowawców:
· rozmowy i interwencje w sytuacjach trudnych,
- doradztwo pedagogiczne dla rodziców niewydolnych wychowawczo,
- realizacja programów profilaktycznych
- objęcie szczególną opieką pedagogiczną miejsc niebezpiecznych w szkole (dyżury),
· dbanie o realizację obowiązku szkolnego, dokonywanie okresowej diagnozy frekwencji uczniów na zajęciach szkolnych.
2. Oddziaływania wychowawcze pedagoga szkolnego:
· wnikliwe rozpoznawanie sytuacji wychowawczej w szkole – wyłonienie uczniów z symptomami niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania i demoralizacji oraz objęcie ich odpowiednią formą pomocy,
· kontakty z wychowawcami klas i nauczycielami w celu systematycznej wymiany informacji nt. uczniów doznających trudności w funkcjonowaniu szkolnym,
· wyłonienie uczniów kwalifikujących się do objęcia różnymi formami zajęć o charakterze terapeutycznym,
· utrzymywanie systematycznych kontaktów z rodzicami uczniów sprawiającymi poważne trudności wychowawcze – wspólne planowanie strategii działań pomocowych i naprawczych
· realizacja zajęć profilaktycznych zmierzających do minimalizowania zachowań niepożądanych wśród uczniów tj. stosowanie różnych form przemocy i agresji, używanie środków psychoaktywnych,
· prowadzenie warsztatów umiejętności wychowawczych dla rodziców,
· podejmowanie działań interwencyjnych i mediacyjnych w różnych sytuacjach kryzysowych pojawiających się w szkole,
· wdrażanie szkoły do udziału w profilaktycznych programach i kampaniach społecznych tj. „Szkoła bez Przemocy”, „Zachowaj Trzeźwy Umysł”,
· współpraca z instytucjami pozaszkolnymi wspierającymi wychowawczą pracę szkoły, m.in. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Ośrodek Pomocy Społecznej, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, Komenda Powiatowa Policji,
· udzielanie wsparcia i pomocy uczniom doświadczających różnych trudności szkolnych lub środowiskowych
3. Oddziaływania wychowawcze psychologa szkolnego:
· organizowanie zajęć psychoedukacyjnych dla uczniów z zaburzeniami zachowań, niedostosowanych społecznie oraz uczniów w trudnej sytuacji życiowej,
· diagnoza psychologiczna zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania uczniów – wywiady środowiskowo – rozwojowe, konsultacje, obserwacje ucznia w systemie szkolnym,
· współpraca z pedagogiem szkolnym, wychowawcami i rodzicami w minimalizowaniu skutków zaburzeń rozwojowych, zaburzeń zachowania, oraz inicjowanie różnych form pomocy wychowawczej w środowisku szkolnym i pozaszkolnym ucznia,
· podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i nauczycieli w sytuacjach kryzysowych,
· realizacja zajęć profilaktycznych zmierzających do zapobiegania i likwidacji zachowań agresywnych wśród dzieci,
· realizacja programów profilaktycznych zapobiegających uzależnieniom,
· współpraca z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną w zakresie udzielania specjalistycznej pomocy w indywidualnych przypadkach.
4. Współpraca szkoły z sądem i policją:
· przeprowadzanie indywidualnych rozmów z uczniami o charakterze profilaktyczno – ostrzegawczym,
· kierowanie spraw uczniów zagrożonych patologią do Sądu Rodzinnego,
· spotkania dzieci klas I – III z policjantem w celu przybliżenia zasad bezpiecznego poruszania się po drogach,
· pogadanki i prelekcje inspektora do spraw nieletnich,
· utrzymywanie systematycznej współpracy z pedagogiem szkolnym w zakresie profilaktyki niedostosowań społecznych uczniów (konsultacje, wizyty domowe, rozmowy z uczniami itp.).
5. Współpraca z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną:
· kierowanie na badania psychologiczno – pedagogiczne uczniów doznających niepowodzeń szkolnych lub przejawiających zaburzenia w zachowaniu,
· diagnozowanie zaburzeń rozwojowych uczniów, opiniowanie i orzekanie o udzielaniu odpowiednich form pomocy psychologiczno – pedagogicznej na terenie szkoły,
· udzielanie specjalistycznej pomocy uczniom i ich rodzicom na terenie Poradni.
6. Współpraca z instytucjami pozaszkolnymi (Przychodnia Leczenia Uzależnień i Współuzależnień, Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Centrum Wolontariatu, świetlice socjoterapeutyczne, organizacje charytatywne, kuratorzy sądowi) poprzez podejmowanie wspólnych oddziaływań wobec uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.
Rozdział VI. OPIS RYTUAŁU SZKOLNEGO. KALENDARZ ŚWIĄT I UROCZYSTOŚCI
1. W naszej szkole odbywają się stałe uroczystości różnego typu o charakterze wychowawczym i kulturalnym.
Uroczystości ogólnoszkolne:
· Inauguracja roku szkolnego – 1 IX
· Pasowanie przedszkolaków i pierwszoklasistów – X
· Święto Niepodległości – 11 XI
· Powstanie Wielkopolskie – XII / I
· Święto Patrona Szkoły – 19 II
· Szkolne Rekolekcje Wielkopostne – III/IV
· Obchody Dni Ziemi – IV
· Rocznica Konstytucji 3 Maja – V
· Drzwi Otwarte dla przyszłych uczniów klas I i oddziałów przedszkolnych – IV/V
· Dzień Dziecka i Sportu – VI
· Dzień Przeciw Przemocy – VI
· Uroczystość zakończenia roku szkolnego dla klas 6 -VI
· Uroczystość zakończenia roku szkolnego dla klas 1 – 5 -VI
2. W większości wymienionych wyżej uroczystości bierze udział poczet sztandarowy. Na zakończenie roku szkolnego następuje przekazanie sztandaru szkoły. Drzewcowy pocztu sztandarowego wypowiada słowa:
„Przekazujemy Wam Sztandar Szkoły, przedmiot naszej czci i dumy. Chcemy, abyście godnie reprezentowali naszą szkołę i jej patrona i nigdy nie przynieśli jej wstydu”.
Nowy drzewcowy pocztu sztandarowego, przyjmując sztandar, składa przyrzeczenie:
„Przyjmujemy Sztandar Szkoły i uroczyście przyrzekamy, że nie zawiedziemy pokładanego w nas zaufania”.
W dniu Święta Patrona Szkoły tradycyjnie pełniona jest warta honorowa przy tablicy Mikołaja Kopernika. Również w tym dniu oraz na rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego delegacje uczniów składają kwiaty pod tablicą patrona.
Poczet sztandarowy oraz delegacje z wiązankami kwiatów reprezentują naszą szkołę także w lokalnych i państwowych obchodach rocznicowych np. 1 IX, 20 X, 11 XI, itp.
3. Kontynuacja i rozwijanie tradycji szkoły, poszanowanie symboli narodowych jest ważną częścią wychowania młodych ludzi. W celu ułatwienia integracji pierwszoklasistów, co roku w październiku odbywa się pasowanie i ślubowanie klas I.
Tekst ślubowania:
„Obiecuję: Pilnie się uczyć, przestrzegać przyjętych na siebie obowiązków. Chcę być dobrym uczniem w szkole, dzieckiem w rodzinie, kolegą w pracy, nauce i zabawie”.
Nasza szkoła ma kronikę prowadzoną od 1945 roku. Mamy również Honorową Księgę Sztandaru, gdzie od 1977 roku wpisują się absolwenci szkoły – przodownicy nauki.
4. Uroczystości i działania szkolne podejmowane przez nauczycieli, pedagoga, psychologa, nauczycieli bibliotekarzy i wychowawców świetlicy dla uczniów i rodziców:
· wybory rad klasowych,
· Dzień Chłopca, Andrzejki,
· Mikołajki, spotkania wigilijne,
· Dzień Babci i Dziadka,
· Dzień Kobiet, Dzień Matki,
· Światowy Dzień Pluszowego Misia
· pasowanie uczniów klas I na czytelnika biblioteki,
· warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców
· warsztaty artystyczne dla dzieci i rodziców,
· imieniny uczniów,
· wywiadówki połączone z lekcjami otwartymi,
· spotkania z ciekawymi ludźmi,
· wycieczki i biwaki zaplanowane przez wychowawców, rodziców z uwzględnieniem potrzeb i zainteresowań uczniów,
· szkolne zawody sportowe,
· akcje charytatywne.
Rozdział VII. ZASADY I FORMY WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI
1. Zasady współpracy:
· dobra komunikacja – otwartość na dialog,
· bezpośredni dostęp do nauczyciela, pedagoga, psychologa, dyrekcji,
· uwzględnienie oczekiwań rodziców i potrzeb szkoły w planowaniu pracy dydaktyczno – wychowawczej.
2. Formy współpracy:
· wywiadówki,
· rozmowy indywidualne,
· korespondencje,
· współdziałanie z wychowawcą (szczególnie trójek klasowych) przy organizowaniu uroczystości dla klasy i szkoły,
· lekcje otwarte,
· poradnictwo psychologiczno – pedagogiczne,
· pedagogizacja rodziców,
· pomoc materialna.
Rozdział VIII. SZKOLNY SYSTEM ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH
1. Szkoła organizuje koła zainteresowań, zajęcia sportowo-rekreacyjne, zespoły pomocy w nauce (Szkolny Klub Wolontariatu), gimnastykę korekcyjną oraz zajęcia z rytmiki w klasach I – III w ramach posiadanych środków finansowych. Na terenie szkoły w zależności od organizacji danego roku szkolnego działają następujące koła zainteresowań: sportowe, teatralne, informatyczne, filmowe, dziennikarskie, misyjne, prozdrowotne, taneczne, hafciarskie, plastyczne, gitarowe, muzyczne
2. Postawy oraz umiejętności społeczne i organizacyjne są kształtowane i utrwalane dzięki działalności Samorządu Uczniowskiego przede wszystkim poprzez:
· kształtowanie nawyków współpracy i współdziałania w zespole,
- przyjęcie współodpowiedzialności za utrzymanie porządku w szkole,
- organizowanie czasu wolnego uczniów,
- umocnienie postaw patriotycznych młodzieży,
- włączanie się w akcje o charakterze dobroczynnym,
- samodzielne organizowanie niektórych imprez szkolnych.
Rozdział IX. SYSTEM MOTYWACYJNY W WYCHOWANIU
Kryteria oceniania zachowania
1. Szkoła promuje pozytywne zachowania i postawy u uczniów poprzez:
· pochwały ustne wobec całej klasy i rodziców,
· wpisy do klasowego zeszytu pochwał
· nagradzanie najwyższymi ocenami z zachowania,
· list pochwalny dyrektora szkoły do rodziców lub opiekunów ucznia,
· wyróżnienia dla najlepszych uczniów, sportowców, społeczników na zakończenie roku szkolnego, wręczane w obecności całej szkoły,
· prezentacja osiągnięć uczniów (wystawa dyplomów) z konkursów i zawodów szkolnych i międzyszkolnych w gablocie,
· publiczne nagradzanie uczniów wyróżnionych w konkursach organizowanych przez szkołę,
· reprezentowanie szkoły w poczcie sztandarowym,
· wpis do Księgi Honorowej Absolwentów na zakończenie nauki w szkole podstawowej uczniów osiągających najlepsze wyniki w nauce.
2. Weryfikacja zachowań i postaw niepożądanych:
· nagany ustne,
· wpis do klasowego zeszytu spostrzeżeń,
· kontakt z rodzicami ( korespondencja, wizyty domowe, spotkania w szkole)
· rozmowa profilaktyczno – ostrzegawcza z pedagogiem lub psychologiem szkolnym,
· ponoszenie konsekwencji negatywnych zachowań w formie pracy na rzecz szkoły,
· rozmowy dyscyplinujące z dyrektorem szkoły,
· obniżenie oceny z zachowania,
· przeniesienie ucznia do innej klasy decyzją dyrektora,
· w przypadku rażącego naruszenia regulaminu szkoły na wniosek dyrektora uczeń może być przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły.
3. Prawa i obowiązki ucznia Szkoły Podstawowej nr 1:
A). Uczeń ma prawo do:
· właściwego i zorganizowanego procesu kształcenia,
· opieki wychowawczej i zapewnionych warunków bezpieczeństwa, do ochrony i poszanowania godności,
· życzliwego, podmiotowego traktowania w procesie dydaktyczno –wychowawczym,
· swobody wyrażania myśli i przekonań oraz wyznawanej religii – jeżeli nie narusza tym dobra i godności innych osób,
· rozwijania zainteresowań, zdolności i talentów,
· sprawiedliwej, obiektywnej i jawnej oceny,
· pomocy w przypadku trudności w nauce, korzystania z poradnictwa psychologicznego i zawodowego,
· korzystania z pomieszczeń szkolnych, sprzętu, środków dydaktycznych, zbiorów biblioteki podczas zajęć szkolnych i pozaszkolnych,
· wpływania na życie szkoły poprzez działalność samorządową zrzeszenia i organizacje działające w szkole,
· korzystania z pomocy materialnej lub doraźnej w ramach posiadanych przez szkołę środków finansowych.
B). Uczeń ma obowiązek:
· przestrzegać postanowień zawartych w statucie szkoły,
· przestrzegać zasad regulaminu szkoły,
· uczyć się systematycznie, pracować nad rozwijaniem zdolności i zainteresowań,
· aktywnie uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych i życiu szkoły,
· godnie reprezentować szkołę,
· odnosić się z szacunkiem do nauczycieli i innych pracowników szkoły,
· zachowywać się zgodnie z zasadami kultury współżycia z ludźmi,
· chronić zdrowie i życie własne oraz innych,
· dbać o ład, porządek i higienę oraz wspólne dobro: sprzęt, urządzenia, pomoce i przybory szkolne,
· chronić środowisko naturalne.
4. Kryteria oceny z zachowania w klasach IV – VI:
Ocena z zachowania: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne.
Pozytywne działania uczniów:
· udział w konkursie,
· reprezentowanie szkoły w zawodach sportowych ,
· praca na rzecz klasy,
· praca na rzecz szkoły ( np. pomoc przy organizowaniu imprezy szkolnej),
· praca na rzecz innych, działalność charytatywna,
· pomoc kolegom w nauce,
· wyjątkowa kultura osobista,
· sumienne wykonywanie obowiązków szkolnych ,
· pomysłowość, przedsiębiorczość, inicjatywa w działaniu, chęci.
Niepożądane działania uczniów:
· przeszkadzanie podczas lekcji,
· niewykonywanie poleceń nauczyciela,
· aroganckie zwroty, zachowanie wobec kolegów, nauczycieli, pracowników szkoły,
· ubliżanie innym, wulgarne słownictwo,
· bójki, zachowania agresywne,
· niestosowne zachowanie się w stołówce, przy sklepiku, na wycieczce,
· niszczenie sprzętu i mienia szkolnego
· niszczenie rzeczy innych osób,
· kradzieże,
· zaśmiecanie otoczenia,
· stosowanie używek,
· spóźnianie się na lekcje,
· opuszczanie lekcji bez usprawiedliwienia (wagary),
· wyłudzanie pieniędzy,
· kłamstwo, oszukiwanie,
· świadome krzywdzenie innych np.: plotki, fałszywe pomówienia, oskarżenia, niekoleżeńskie zachowania, itp.
5. W grupie przedszkolnej oraz w klasach I – III ocena z zachowania jest oceną opisową.
6. Ocena z zachowania nie może mieć wpływu na:
- oceny z zajęć edukacyjnych,
- promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły, z zastrzeżeniem ppkt.:
A) Rada Pedagogiczna może podjąć uchwałę o niepromowaniu do klasy programowo wyższej lub nieukończeniu szkoły przez ucznia, któremu w danej szkole po raz drugi z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną z zachowania.
B) Uczeń, któremu w danej szkole po raz trzeci z rzędu ustalono naganną roczną ocenę klasyfikacyjną z zachowania, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej, a uczeń klasy programowo najwyższej w danym typie szkoły nie kończy szkoły.
Rozdział X. ZADANIA DO REALIZACJI NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH NAUCZANIA
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA GRUPY PRZEDSZKOLNEJ
Cel wychowania: Dziecko rozróżnia dobro i zło w sytuacjach życia codziennego.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
- Przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych.
- Rozpoznaje i nazywa uczucia własne i innych osób
- Próbuje samodzielnie rozwiązywać konflikty zaistniałe w grupie.
Lp. Cele operacyjne Zadania 1. Poznajemy reguły obowiązujące w przedszkolu – Tworzenie kodeksu grzecznego przedszkolaka. – Wywiązywanie się z zawartych umów na początku roku określających co nam wolno, a czego nie wolno. – Posiadanie umiejętności ponoszenia konsekwencji swoich czynów. – Posiadanie umiejętności współżycia w społeczeństwie zgodnie z przyjętymi normami. 2. Przestrzegamy zasad dobrego zachowania – Czytanie historyjek określających dobre i złe zachowanie – Organizowanie wyjazdów do teatru, wyjścia na spektakle, wizyty u rówieśników, uroczystości szkolne. – Tworzenie scenek dramowych i inscenizacji. – Poznanie dobrych manier i stosowanie ich w życiu codziennym. |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY PIERWSZEJ
Cel wychowania: Dziecko znajduje swoje miejsce w grupie i działa w niej.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Ma poczucie przynależności do klasy.
· Odczuwa i zaspokaja potrzebę działania w klasie jako grupie rówieśniczej.
· Współtworzy i respektuje normy grupowe.
· Doświadcza współzależności i współodpowiedzialności za działanie grupy.
· Zna korzenie własnego pochodzenia.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Poznajemy się przez zabawę. | Gry i zabawy integracyjne np. · „Jak masz na imię”, · „Pozwólcie, że wam przedstawię”. Organizujemy i bierzemy udział w uroczystościach klasowych i szkolnych np.: · urodziny, imieniny, · pasowanie na ucznia, · wigilia klasowa, · balik karnawałowy, · uroczystości okolicznościowe. |
2. | Tworzymy grupy zadaniowe. Rozwijamy samodzielność, odpowiedzialność i wiarę we własne siły. | Jesteśmy współgospodarzami izby lekcyjnej. Z pomocą rodziców zagospodarujemy swoją salę. Ustalamy zakresy obowiązków (przynależność okresowo zmienna). Dbamy o ład i porządek w tornistrze i na ławkach. Utrzymujemy czystość w klasie, na korytarzu i na boisku. Dokarmiamy ptaki. Organizujemy i bierzemy udział w zabawie karnawałowej. |
3. | Prezentujemy się innym. | Ekspresja: · teatralna (przedstawienia szkolne, inscenizacje dla przedszkolaków), · plastyczna (wystawa prac plastycznych), · muzyczna (koncert np. kolęd, piosenki regionalnej). Wspólna ocena naszych działań i osiągnięć. |
4. | Poznajemy swoją miejscowość i najbliższą okolicę. | Poznajemy legendy, baśnie, tradycje rodzinne i lokalne. Poszukujemy korzeni własnego pochodzenia. Poznajemy warunki życia najbliższego otoczenia (wycieczki i rajdy). |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY DRUGIEJ
Cel wychowania: Uczeń jest samodzielny, odpowiedzialny i przedsiębiorczy.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Ma poczucie przynależności do grupy rówieśniczej.
· Szanuje dorosłych, młodszych i rówieśników, okazuje im to w słowach i czynach.
· Nawykowo stosuje zwroty grzecznościowe.
· Zna symbole narodowe, regionalne i wie, jak się wobec nich zachować.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Rozwijanie samodzielności, przedsiębiorczości, odpowiedzialności i wiary we własne siły. | Samodzielne organizowanie i uczestnictwo w: · przedstawieniach okolicznościowych, · konkursach plastycznych, muzycznych, recytatorskich. Wdrażanie do wzajemnej pomocy „Pomóż mi, a zrobię to sam”. |
2. | Poznajemy zasady zachowania się w miejscach publicznych i stosujemy się do nich. | Bierzemy udział w imprezach kulturalnych m.in. · spektakl teatralny, · seans kinowy, · przedstawienie operowe, · wystawa, · muzeum. Korzystamy z biblioteki szkolnej i publicznej. Uczestniczymy w wycieczkach tematycznych np. na pocztę, do ośrodka zdrowia, zakładu pracy itp. Wiemy, jak zachować się w: · środkach komunikacji publicznej, · instytucjach użyteczności publicznej. |
3. | Tworzymy i uczestniczymy w kultywowaniu tradycji szkoły, miasta, regionu, państwa. | Bierzemy udział w ważnych uroczystościach – przygotowanie scenariuszy działań odpowiednich dla poszczególnych imprez. Poznajemy piękno naszej ojczyzny (miasta, regionu, kraju): · wycieczka krajoznawczo – turystyczna, · wyjazdy w trakcie trwania roku szkolnego. |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY TRZECIEJ
Cel wychowania: Dziecko umie zachować się w sytuacjach trudnych.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Zna i rozumie pojęcia: norma, prawo, obowiązek, tolerancja, godność.
· Dostrzega i akceptuje różnice między ludźmi.
· Odróżnia dobro od zła w sytuacjach codziennych i odpowiednio reaguje.
· Zna formy odmawiania innym osobom.
· Jest świadomy swoich praw.
· Wie, do kogo może zwrócić się o pomoc.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Układamy KONWENCJĘ PRAW DZIECKA. | Wymyślamy i układamy prawa ważne dla nas, dzieci – „burza mózgów”, „mapa priorytetów”. |
2. | Tworzymy MAPĘ PRZYJACIÓŁ DZIECI. | Odwiedzamy osoby i instytucje wspomagające szkołę: · higienistka szkolna, · policja. |
3. | Przekonujemy innych do KONWENCJI PRAW DZIECKA. | Zapoznajemy dzieci i dorosłych z prawami dziecka – różne formy ekspresji: · teatralna – przedstawienia, happening szkolny, · plastyczna – plakaty, gazetka szkolna. |
4. | Jesteśmy odpowiedzialni za własne zdrowie. | Uczestniczymy w warsztatach „Nie pal przy mnie proszę”. Wykonujemy plakaty. Bierzemy udział w konkursie „Bezpieczna droga do szkoły”. |
5. | Zapobiegamy i likwidujemy zachowania agresywne. | Potrafimy właściwie reagować na zachowania innych. Zachowujemy się zgodnie z zasadami kultury współżycia. |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY CZWARTEJ
Cel wychowania: Dziecko wie, jak komunikować się z rówieśnikami i dorosłymi.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Zna i stosuje w praktyce zasady aktywnego słuchania.
· Potrafi jasno i konstruktywnie formułować wypowiedzi.
· Używa komunikatu „JA” jako zwrotu przedstawiającego odczucia nadawcy.
· Potrafi bezpośrednio i otwarcie wyrazić swoje prośby, sądy i oczekiwania.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Kształtujemy umiejętność skutecznego komunikowania się. | Uświadamiamy sobie podstawowe zasady obowiązujące w relacjach międzyludzkich. Uczymy się skutecznej komunikacji w rodzinie i w szkole. |
2. | Poznajemy zasady sprzyjające jasności wypowiedzi. | Poznajemy istotę procesu komunikacji i przyczyny zakłóceń: · zabawy typu „Głuchy telefon” – analiza przyczyn błędów w odbiorze komunikatu i sposobu ich uniknięcia, · określenie cech jasnego wypowiadania się. |
3. | Uczymy się mówić, co czujemy i rozumieć uczucia innych. | Uczymy się używać komunikatu JA w sytuacjach trudnych: · Ja czuję (jestem)….. – wskazanie swojego konkretnego uczucia. · Kiedy ty…., – przedstawienie konkretnego zachowania wywołującego daną emocję. · Ponieważ….. – opisanie powodu pojawienia się takich emocji u nadawcy. Poznajemy sposoby odczytywania „mowy ciała”: · ćwiczenia typu “Co mówi ta twarz”, “Co czuł, co myślał”. Poznawanie i wyrażanie uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych: · uzupełnianie zdań np.: – czuję radość, gdy…… – czuję strach, gdy…… · wyrażanie uczuć przez pantomimę, rysunek. |
4. | Uczymy się wyrażać prośby, sądy i oczekiwania. | Uczymy się wyrażać swoje zdanie: symulacje sytuacji domowych, szkolnych pomagające odegrać role asertywnych uczniów, ćwiczenia umiejętności wyrażania i obrony swoich praw. Omawiamy różnicę pomiędzy agresją a asertywnością (pogadanka, burza mózgów). Poznajemy skutki zachowań agresywnych. Propagujemy zachowania asertywne (plakaty, przedstawienia teatralne). |
5. | Środki uzależniające – dlaczego? | Pogadanka na temat rodzajów środków uzależniających oraz powodów sięgania po nie. |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY PIĄTEJ
Cel wychowania: Uczeń zna swoje mocne i słabe strony, potrafi nad nimi pracować.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Obserwuje własne zachowanie w różnych sytuacjach.
· Ma świadomość swoich zalet i wad.
· Dostrzega wpływ innych osób na kształtowanie własnej osobowości i drogi życiowej i potrafi w optymalnym stopniu korzystać z doświadczeń i sugestii otoczenia.
· Rozumie potrzebę zachowania krytycyzmu wobec wzorców proponowanych przez środki masowego przekazu.
· Potrafi i chce dokonywać pozytywnej autoprezentacji.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Obserwujemy swoje zachowania w różnych sytuacjach. | Gry dramatyczne pokazujące formy zachowań i uczucia charakterystyczne dla każdego dziecka w danej sytuacji np. „Jesteśmy na niby…..” Naśladowanie rzeczywistości ukazujące zachowania własne i innych w autentycznych sytuacjach np. „I co ja z sobą zrobię?”. |
2. | Poznajemy siebie – dokonujemy samooceny. | „Jaki / jaka jestem?” – przeprowadzamy wywiady z osobami ważnymi: rodzicami, krewnymi, przyjaciółmi, ulubionym nauczycielem. Sporządzamy mapę mentalną JA z zaznaczeniem swoich mocnych stron charakteru i działania oraz tych, nad którymi należy pracować, „Jaki / jaka jestem?” |
3. | Dostrzegamy świat własnych potrzeb i zasób swoich możliwości. | Piszemy Księgę Marzeń i Celów (klasy, szkoły, każdego ucznia indywidualnie). |
4. | Potrafimy dokonać autoprezentacji. | Przygotowujemy sesję reklamową „Uczeń, o jakim się marzy”. |
5. | Środki uzależniające – „Co w zamian?” | Uczniowie poznają formy spędzania wolnego czasu inne niż branie narkotyków. Uczniowie uczą się odmawiać. |
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA KLASY SZÓSTEJ
Cel wychowania: Uczeń potrafi planować działanie i przewidzieć jego efekt.
Efekty działań wychowawczych:
Uczeń:
· Rozumie wagę wyznaczania sobie celów, potrafi je precyzować i dąży do ich osiągnięcia.
· Ma poczucie sprawstwa.
· Analizuje i modyfikuje swoje działanie w zależności do potrzeb.
· Potrafi dokonywać samokontroli i samooceny.
Cele operacyjne | Zadania | |
1. | Planujemy swój czas pracy. | Zawarcie kontraktu naukowego z sobą samym, analiza własnych potrzeb i zainteresowań, wyznaczenie sobie celów krótkoterminowych (na miesiąc), długodystansowych (semestr, rok) i określenie sposobów ich realizacji, ustalenie planu zajęć (praca z planem lekcji). Linia czasu – wizualne przedstawienie zamierzeń i umiejscowienie ich w czasie. |
2. | Planujemy swój wypoczynek. | Szkolna giełda pomysłów – przedstawiamy ciekawe formy spędzania wolnego czasu w naszej okolicy. Wyjście klasowe do instytucji kulturalnych np.: kina, teatru, na wystawę: · analiza repertuaru, · wyznaczenie terminu, · wyznaczenie sposobu dojazdu lub trasy pieszej, · ustalenie kosztów, · przygotowanie “przewodnickie” (wiadomości, informacje, ciekawostki). |
3. | Kontrolujemy i oceniamy swoją pracę. | Zapoznanie ze sposobami oceny pracy – np.: analiza oczekiwań i efektów w odniesieniu do celów krótkoterminowych. Opracowanie „Poradnika ucznia” – zapisywanie pomysłów na realizację celów wykreowanych w trakcie „burzy mózgów” i dostosowanie ich do różnych zamierzeń dzięki dyskusji (forma gazetki ściennej). |
4. | Poznajemy przyczyny i skutki sięgania po środki uzależniające (papierosy, alkohol, narkotyki). | Opracowanie listy znanych dzieciom przyczyn i skutków używania tych środków („burza mózgów”, dyskusja, prelekcja). Praca w grupach nad wymyśleniem sloganów, haseł promujących „zdrowy styl życia” – pojawienie się tych haseł na terenie szkoły. |
5. | Podsumowanie 6-letniej nauki w szkole podstawowej. | Uczniowie dokonują oceny swojej szkoły – wypisanie mocnych stron, pozytywów. Wystawa prac plastycznych, reklama szkoły sporządzona przez 6-klasistów. |